Sterylizacja narzędzi medycznych – najważniejsze informacje

Pomimo, że temat sterylizacji wielokrotnie przewijał się w różnych artykułach, ciągle napotykamy wiele pytań nurtujących lekarzy oraz personel medyczny. Dlatego postanowiliśmy spróbować przybliżyć ten temat raz jeszcze i odpowiedzieć na najczęściej przewijające się pytania dotyczące sterylizacji narzędzi w gabinecie stomatologicznym.

Co to jest sterylizacja?

Sterylizacja to proces wyjaławiania narzędzi i materiałów w celu wyzbycia się form wegetatywnych oraz przetrwalników mikroorganizmów. Sterylizacja narzędzi stomatologicznych to proces, który ma na celu zniszczenie wszystkich form życia, takich jak bakterie, wirusy, grzyby i pierwotniaki, które mogą być obecne na narzędziach.

Dlaczego sterylizacja jest ważna?

Sterylizacja narzędzi jest ważna z kilku powodów, głównie związanych z zapobieganiem rozprzestrzenianiu się infekcji i ochroną zdrowia ludzi. Oto kilka kluczowych powodów, dla których sterylizacja narzędzi jest istotna:

1. Zapobieganie infekcjom -   narzędzia medyczne, stomatologiczne czy chirurgiczne często mają kontakt z ranami, błonami śluzowymi lub innymi obszarami ciała, gdzie mogą łatwo przenosić drobnoustroje. Sterylny sprzęt eliminuje ryzyko przenoszenia bakterii, wirusów, grzybów i innych patogenów między pacjentami.
2. Bezpieczeństwo pacjenta - sterylność narzędzi jest kluczowa dla bezpieczeństwa pacjenta podczas procedur medycznych, zabiegów chirurgicznych czy stomatologicznych. Infekcje, które mogą być przenoszone przez nieodpowiednio sterylizowane narzędzia, mogą prowadzić do poważnych komplikacji zdrowotnych.
3. Zapobieganie zakażeniom krzyżowym - zastosowanie tych samych narzędzi u różnych pacjentów bez sterylizacji, zwiększa ryzyko zakażeń krzyżowych, czyli przenoszenia patogenów między różnymi osobami.
4. Zgodność z normami i przepisami - istnieją surowe normy i przepisy dotyczące sterylizacji narzędzi medycznych. Spełnienie tych standardów jest kluczowe dla zapewnienia jakości opieki zdrowotnej.
5. Ochrona personelu medycznego - sterylność narzędzi chroni także personel medyczny przed potencjalnymi zakażeniami, które mogą się pojawić podczas kontaktu z krwią, tkankami czy innymi substancjami biologicznymi.

Czym się różni sterylizacja od dezynfekcji?

Sterylizacja to proces całkowitej eliminacji wszelkich form życia mikroorganizmów, podczas gdy dezynfekcja ogranicza ich liczbę, niekoniecznie eliminując wszystkie drobnoustroje. Sterylizacja jest stosowana tam, gdzie wymagane jest bezwzględne bezpieczeństwo, np. w chirurgii. Tylko dekontaminacja narzędzi wykonywana z wykorzystaniem specjalistycznego sprzętu (autoklawu) przy zachowaniu odpowiednich warunków gwarantuje 100% bezpieczeństwa i jest jedyną skuteczną formą ochrony przed zakażeniem, wirusami, drobnoustrojami, grzybami i bakteriami. Dezynfekcja potrzebna i powszechnie stosowana jest w codziennym życiu np. w miejscach publicznych i w przemyśle. Najczęściej stosowaną metodą sterylizacji jest sterylizacją parą wodną. Sterylizować można również suchym gorącym powietrzem czy też różnymi czynnikami unicestwiającymi drobnoustroje podczas sterylizacji niskotemperaturowej tj. tlenek etylenu, ozon i inne. Dezynfekcję można przeprowadzać za pomocą środków chemicznych takich jak chlor, alkohol, fenole, kwasy i związki amoniowe. Promieniowanie UV również może być używane do dezynfekcji.

Czy dokumentacja sterylizacji jest ważna?

Dokumentacja sterylizacji jest niezbędna w celu ścisłego monitorowania procesu, potwierdzania zgodności z normami medycznymi takimi jak ISO 13485, oraz zapewnienia bezpieczeństwa pacjentów zgodnie z wytycznymi CDC i WHO. Kontrola procesu wyjaławiania w sterylizatorze pomaga w identyfikacji potencjalnych błędów, co jest kluczowe dla utrzymania standardów jakości.

Jakie są rodzaje sterylizacji w autoklawie?

Wyróżniamy trzy główne rodzaje sterylizacji: sterylizacja suchym gorącym powietrzem, sterylizacja parowa, oraz sterylizacja niskotemperaturowa. 

1. Sterylizacja parowa - jest najpopularniejszą a zarazem najskuteczniejszą formą sterylizacji. Nośnikiem, czy też transporterem wysokiej temperatury (energii termicznej) jest nasycona para wodna docierająca do ładunku. W sterylizacji parowej bardzo istotna jest korelacja trzech czynników: ciśnienia, temperatury oraz czasu. Bardzo ważne w tym procesie jest skuteczne usuwanie powietrza z komory sterylizacyjnej. Powietrze bowiem stanowi barierę pomiędzy parą a ładunkiem, i redukuje transmisję ciepła w czasie procesu sterylizacji, w związku z czym nie możemy mieć pewności co do skuteczności przeprowadzonej sterylizacji. Wszystkie narzędzia i materiały, które się do tego nadają powinny być poddane sterylizacji parowej. 
2. Sterylizacja suchym gorącym powietrzem - polega na umieszczeniu narzędzi w piecu o bardzo wysokiej temperaturze (od 160-250 stopni Celsjusza). Nie jest to obecnie popularna metoda, ponieważ zajmuje bardzo dużo czasu oraz przyśpiesza proces zużycia narzędzi. Stosuje się ją głównie do materiałów wrażliwych na wilgoć oraz szkło.
3. Sterylizacja niskotemperaturowa - proces sterylizacji niskotemperaturowej odbywa się w temperaturze poniżej 60 stopni Celsjusza. Pomimo niskiej temperatury jest to bardzo skuteczna metoda sterylizacji. Sterylizacja niskotemperaturowa to metoda przeznaczona głównie do sterylizacji delikatnych narzędzi i materiałów, które nie mogą być poddane sterylizacji parowej (np. endoskopy). Istnieją specjalne sterylizatory niskotemperaturowe, które do procesu sterylizacji wykorzystują różne czynniki unicestwiające drobnoustroje, takie jak: tlenek etylenu, formaldehyd, ozon, plazma, nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy oraz metody radiacyjne.

W jaki sposób układać zapakowane narzędzia w komorze sterylizacyjnej w autoklawie parowym?

Aby przeprowadzić właściwą sterylizację nie należy układać narzędzi zbyt ciasno, aby zapewnić swobodny dostęp pary wodnej. Narzędzia opakowane w rękawy papierowo-foliowe układamy zgodnie z zasadą: papier do papieru, folia do folii – pamiętając o łatwym przenikaniu pary przez warstwę papieru. Nie można również upychać narzędzi w torebkach – można je zapełnić najwyżej w ¾ objętości. W przeciwnym razie może być problem z wykonaniem szczelnego zgrzewu, lub może nastąpić pęknięcie torebki sterylizacyjnej. Bezpieczna odległość, między materiałem a zgrzewem zapewniająca prawidłowe zamknięcie torebki, wynosi 3 cm. Warto pamiętać, że komora sterylizatora musi być wypełniona przynajmniej w 1/6 objętości, ponieważ powietrze gromadzi się wokół niewielkiego ładunku i ogranicza dostęp pary. Wielkość autoklawu powinna być uzależniona od ilości sterylizowanych narzędzi i materiałów, aby nie dopuścić do sytuacji, gdy sterylizator nie jest właściwie załadowany lub jest przeładowany.

Dlaczego na powierzchni umytych narzędzi czasami pojawiają się plamy, skąd się one biorą?

Przyczyna tego zjawiska może być umycie narzędzi w twardej wodzie z kranu. Żeby uniknąć powstawania plam wapiennych należy zaraz po myciu narzędzia wysuszyć, albo używać do mycia wody dejonizowanej lub destylowanej (idealnie w tym przypadku sprawdzi się destylarka).

Czym grozi niedokładne oczyszczenie narzędzi przed sterylizacją?

Niestaranne mycie może być przyczyną pozostawienia we wgłębieniach resztek środka dezynfekującego i w rezultacie uszkodzenia narzędzi. Nieusunięcie zaś zanieczyszczeń (np. krwi) niweczy skuteczność całej sterylizacji.

Jakie są czynniki wpływające na otrzymanie bezpiecznej sterylizacji parowej?

1. Narzędzia poddawane sterylizacji muszą być idealnie czyste, suche, odpowiednio opakowane i odpowiednio ułożone w komorze sterylizacyjnej.
2. Zapewnienie kontaktu pomiędzy gorącą parą wodną i materiałem (usunięcie powietrza z komory).
3. Zapewnienie stabilności parametrów termodynamicznych (ciśnienie, temperatura, czas).
4. Zapewnienie perfekcyjnego wysuszenia materiału (również porowatego i wgłębionego).
5. Zapewnienie absolutnej powtarzalności procesu sterylizacji.

Co to jest termodynamiczne usuwanie powietrza?

Jest to bardzo rozpowszechniony system używany w sterylizacji, polegający na powstaniu w komorze pary, która usuwa powietrze na zewnątrz. Rezultat sterylizacji nie jest jednorodny i pozwala na sterylizację tylko litych, nie opakowanych narzędzi. Nie jest zalecany do sterylizacji materiałów wgłębionych i porowatych.

Co to jest system próżni pojedynczej?

System próżni pojedynczej polega na eliminacji powietrza z komory przy użyciu małej pompy próżniowej. Pozwala na sterylizację krótkich instrumentów wgłębionych i małych ładunków porowatych. Nie jest ona wystarczająca do sterylizacji długich instrumentów wgłębionych i dużych ładunków porowatych.

Co to jest próżnia frakcyjna?

Próżnia frakcyjna jest używana w nowoczesnych, wysokiej klasy sterylizatorach. Kompletne usuwanie powietrza odbywa się przez sekwencyjne, próżniowe pulsy podciśnienia (przez wstrzykiwanie pary nasyconej). Jest to najlepsza z dostępnych technik, pozwalająca na sterylizację każdego rodzaju materiałów, również długich instrumentów wgłębionych i dużych ładunków porowatych. Zgodnie z normą EN13060 autoklawy klasy B powinny posiadać próżnię frakcyjną - wszystkie autoklawy dostępne w naszej ofercie taką próżnię posiadają.